دسته: صنایع دستی
بازدید: 3 بار
فرمت فایل: doc
حجم فایل: 446 کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: 37
توضیحات :
دانلود تحقیق در مورد سفالگری (کوزه گری) 37 صفحه در قالب Word قابل ویرایش.
بخشی از متن :
سفالگری (کوزه گری)
مقدمه
فلات ایران با تنوع اقلیمی خود به احتمال زیاد یكی از مهمترین خاستگاههای اصلی پیدایش و گسترش صنعت سفالگری در آسیای غربی می باشد. روند رو به رشد سفالگری در طول هزاران سال، در هیچ منطقه ای از آسیای غربی مثل ایران نبوده است. نقاط عطف این روند بدون تردید در پیدایش سفال در حدود هزاره هشتم پ.م در منطقه زاگرس مركزی و پیدایش چرخ سفالگری و تعامل كوره های سفال پزی در هزاره چهارم پ.م نمود پیدا كرده است.
سفال (سفالینه). این اصطلاح، بنابر تعریف لغتنامهها عموما به معنی اشیا ساخته شده از گل پخته هستند، مانند كاسه، كوزه، و غیره... همچنین سفالینه، سفال ساخته شده را میگویند. سفالین نیز شامل انواع اشیایی است كه از سفال میسازند. اصطلاح اروپایی" سرامیك" نیز داری مفاهیم سفال در زبان فارسی است، كه از واژه یونانی (Keramikos) كه خود از (Keramon) به معنی خاك رُس گرفته شده است. بنابراین سفالگری نیز به هنر یا صنعت ساخت ظروف و اشیا گلی پخته اطلاق میشود. معمولا محصولات را اگر بدون لعاب باشند سفال و اگر لعابدار باشند بر حسب گل و لعابی كه در آنها به كار رفته بدل چینی مینامند. سفال در واقع نخستین محصول هنری و صنعتی مردمان اولیه و حاصل نیاز و شعور آدمی، در به كار گیری عوامل طبیعت است، و از آنجا كه مواد اولیه آن شامل: خاك، آب، و آتش در سرزمینهای محل سكونت بشر یافت میشده است، نشانههای تولید آن را در تمامی نقاط مسكونی انسان مشاهده میكنیم. كهنترین اشیا سفالی بدست آمده از كاوشهای باستانشناسی ایران مربوط گنج دره در استان كرمانشاه است؛ كه تاریخ آن به هزاره هشتم پیش از میلاد میرسد.
سفالگری، هنری است كه به صورت (شكل) سنتی طی هزاران سال اصول فنی ارزشمند خود را تا به امروز حفظ كرده است. علاوه برارزشهای هنری با بررسی دقیق این آثار، امكان شناخت حرفهها، صنایع و آثار مادی طوایف و جوامع بشری در قلمروهای فرهنگهای گوناگون را فراهم میآید. بنابرآنچه گذشت، باید سفال را به عنوان تجلی فعالیت ذهن و خلاقیت و ابداع هنری انسانهای گذشته ارج نهاد. زیرا سفالگری هنری همگانی بوده كه نه تنها سلیقه ابداع كننده، بلكه نشانههای معینی از زندگی اجتماعی و دوره زندگی و ویژگیهای مادی و معنوی آن را به ما نشان میدهد، و وسیله مستقیمی برای شناسایی تمدن شهرها، اقوام و ادوار مختلف است. زیرا هر ملتی برای تزئین سفالهای خویش، نشانه، اشكال و تزئینات ویژه خود را به كار میبرده است. برای تامین منظور باستانشناسان با بهرهگیری از هنر طراحی و تكنیكهای دقیق، باستانشناسان میكوشند به قطعات و اشیا مختلفی كه از مناطق باستانی بدست میآید، جان داده و با به تصویر كشیدن تمام نقوش به كار رفته در سفالینهها به تعیین دوران مورد نظر پرداخته، به اسرار هنر و بسیاری از ناشناختههای زندگی آن دوران پی میبرند.
سفال
هنر سفال سازی نزد باستانشناسان قدر و منزلت خاصی دارد، چه همین قطعههای كوچك سفال كه به ظاهر ناچیز به نظر میرسد، ما را به زمانه و زندگانی مردم آن روزگاران میرساند. فن سفال سازی درایران، از ابتدای تمدن تا به امروز ادامه یافته و در طی این مدت تغییرات گوناگونی به خود دیده است. به نوشته گیرشمن، در حدود ده هزار سال پیش، كسانی كه دركوهستانهای بختیاری ضمن پرداختن به شكار و تهیه خوراك، به ساخت ظروف سفالی نیز اشتغال داشتهاند. این نظریه كه بیشتر باستانشناسان، آغاز صنعت سفال سازی را از ایران میدانند، در خور توجه است. به نوشته پروفسور پوپ در كتاب بررسی هنر ایران «مداركی كه اخیراً به دست آمده قویاً موجب اثبات فرضیههای چند سال اخیر است مبنی بر این كه كشاورزی و شاید صنایع پیوسته به آن یعنی : كوزهگری و صنعت سفالسازی و بافندگی از فلات ایران آغاز شده است».
سیر تكامل سفالگری در تپههای باستانی، خیلی زود ساكنان اولیه را متوجه كرد كه میتوانند از طریق سفال نیازهای خود را برآورده كنند. سفال بهترین اثری است كه از جوامع اولیه بر جای مانده است، به ویژه در تمدنهای فلات ایران، مراحل مختلف تمدنی را به نام این سفالها مشخص كردهاند:
تمدنهای شمال «سفال خاكستری» و تمدنهای غربی «سفال نخودی» و دوره تمدن ایلام «سفال منقوش». نخست به درون ظرف اهمیت داده میشد، ولی بعدها، در سفالینههای نقشدار تزیینات به جدار بیرونی ظرف نقش بست. بیشتر این ظروف به شكل كاسه، كوزههای پایهدار، لیوان و ظروف شبیه به مجسمه حیوانات است. اختراع چرخ كوزهگری در هزاره چهارم در ایران، دگرگونی بزرگی در صنعت سفال سازی پدید آورد. اشیای سفالینه مكشوفه از سیلك و محوطههای باستانی جنوب شوش، چغامیش و تلباكون در تخت جمشید حاكی ازساخت سفال با چرخ است. در همین دوره تحولی نیز در ترسیم نقوش پیدا شد: نخست با نقوش هندسی و تزیینی بدنه ظروف را آرایش كردند و پس از مدتی نقش حیوانات معمول شد و زمانی بعد هنرمندان برای بیان اعتقادات و گاه وضعیت محیط و زندگی، موضوع خاصی را به كار میبردند، بیشتر خصایص زندگی اعم از مذهبی، اخلاقی و هنری را با نقش بر سفال مینشاندند. از اكتشافات تپه سیلك، تپه حصار، تپه گیان در نهاوند و دیگر تپههای باستانی، چنین برمیآید كه از هزاره پنجم قبل از میلاد، ساكنان این نواحی به ساختن ظروف سفالین منقوش میپرداختند.
هنرمند سفالگر پیش از تاریخ ایران با نقاشی روی سفالینهها گویی شعر میسرود. سفالگر نقاش با استفاده از عناصر بصری ساده، اشیاء و حیوانات و انسان را مینمایاند، مثلاً خطوط موّاج موازی در درون یك دایره و مستطیل، نشاندهنده آب است و مثلثی كه سطح آن چهارخانه بندی شد، نشانگر كوه یا مربعی كه با خطوط افقی و عمودی تقسیم و خطوط موّاج در آن ترسیم شده، احتمالاً نشانه زمین زراعتی است. جانوران منقوش روی ظروف عمدتاً عبارتند از: بز، قوچ، گوزن، گاو، پرندگان و غیره. امّا برخلاف نقاشی غارها در اینجا شكل واقعی حیوان مورد توجه نبوده، بلكه طرح خلاصه و اغراق شده آن مطرح است. زیرا كه آرایش سفالینه در كار سفالگر اهمیت بیشتری دارد: او به دلخواه، شكل طبیعی را به شكل تجریدی تبدیل میكند تا بدین ترتیب مقاصد تزیینی خود را برآورده سازد.
در این دوره بدنه سفال لطیف و درخشان شد و در تمام تپهها و دهكدههای باستانی كم و بیش این مراحل طی شده است. میتوان گفت كه این مراحل به دوره تمدنی بستگی داشته است. مثلاً زمانی كه سفالها خشن و ناصاف بود، خانههای مردم نیز از گل و چینه ساخته شده بود، امّا در مرحلهای كه سفالها نازك و صیقلدار شد، خانهها نیز با خشت و آجر ساخته شدهاند.
در میان ظروف دوره هخامنشیان تعدادی مجسمه سفالی هست؛ این مجسمهها، از مجسمههای طلایی كه بیشتر به شكل شیرند، تقلید شدهاند. به این نوع ظروف سفالی، ظروف «ریتون» میگویند.
در دوره اشكانیان به سبب توجه خاص به ظروف زرین و سیمین، ساخت ظروف سفالینی رو به كاهش نهاد. از ویژگیهای سفالگری این زمان، باید به لعاب ظروف اشاره كرد. رنگ این لعابها سبز روشن تا آبی فیروزهای رنگ بود. اشیاء باقی مانده از این دوره، شامل خمرههای بزرگ برای انبار آذوقه، تابوتهای سفالی با نقش انسان و ظروف گلدان شكل و قمقمههایی كه با لعاب تزیین شدهاند.
در دوره ساسانیان با اینكه هنر ـ صنعت و معماری رو به كمال گذاشت، ولی صنعت سفالسازی پیشرفت چندانی نداشت. شاید این گونه تزیینات ساده ظروف بدون لعاب، پایهای شد برای به وجود آمدن ظروف با نقش افزوده (باربوتین) اوایل دوره اسلامی.
در علم باستانشناسی كه كشف مدارك عینی تاریخی و تعبیر و تفسیر این مدارك را بر عهده دارد، اهمیت طراحی فنی از یك قرن پیش مورد توجه دانشمندان و محققان قرار گرفته است. باستانشناسان قطعات و اشیا مكشوفه را به گروه طراحی سفال میسپارند واین گروه با بهرهگیری از هنر و فن طراحی و تكنیكهای دقیق میكوشند كه تمام جزئییات و تزئینات و نقوش به كار رفته در سفالینهها را به تصویر بكشند.
سفال یکی از قدیمیترین ساخته های دست بشر است که در تمام طول عمر وی از قدیمی ترین ایام تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است . به این جهت درگاهنگاری دورانهای پیش از تاریخ نقش مهمی دارد. ساخت سفال با گذشت زمان به نسبت تغییر فرهنگهای پیش از تاریخی و تجربه اندوزی اقوام بشری از نظر جنس، فرم، رنگ و نقش دچار تغییراتی چشم گیر شده است. این تغییرات عاملی تعیین کننده در تقسیم بندی انواع سفالهای پیش از تاریخی و بعد از آن در مورد چگونگی ساخت اولین سفال بدست انسان نظرات مختلفی ارائه شده است. عده ای ریشه سفال را در صنعت سبد بافی می دانند و معتقدند برای اولین بار گلهای اندود کننده کف سبدهای گیاهی پس از خشک شدن و یا قرار گرفتن در آتش و سوختن چوبهای سبد، الهام بخش سفال سازی بوده است. عامل پیدایش صنعت سفال سازی هر چه باشد در این مورد شکی نیست که سفالهای اولیه دست ساز و خشن و ماده چسبندگی آنها شن و گیاهان خرد شده بود است در حدود 10000سال پیش که انسانهای ساکن بین النهرین زندگی غار نشینی و دوران جمع آوری غذا را پشت سر گذارده و به دوران تولید غذا شروع نموده بودند. در پهنه دشت بصورت اجتماعات اولیه کشاورزی مستقر شده بودند، تمدنی را بوجود آوردند که از مشخصات آن ساخت سفال های ظریف و زیبای نخودی و قرمز رنگ است. این تمدن همراه با خصوصیات دیگر آن در این منطقه شکوفا گردید و به تدریج در دنیای پیش از تاریخ در منطقه وسیعی گسترش یافت. آثار و بقایای این نوع سفال از شرق دریای مدیترانه تا دره رود سند در حفاری های باستان شناسی در مناطق باستانی آشکار گردیده است. یکی از سنتهای مشخص سفالگری فلات ایران سفال قرمز رنگ منقوش می باشد که در طول هزاره های ششم و پنجم ق.م. در حاشیه ک ویر در فلات مرکزی ایران شکل گرفت و متداول شد. این سفال ها دست ساز و برنگ قرمز و دارای خمیری مخوط با پودر شن یا گیاهان خرد شده می باشد. این نوع سفال طی حفریات باستان شناسی از محوطه های باستانی چشمه علی ،قره تپه شهریار ، اسماعیل آباد ، تپه زاغه ، سیلک و حصار شناسائی شده اند. مهمترین تحمل در صنعت سفالگری که این صنعت را بکلی دگرگون ساخت اختراع چرخ سفالگری است که در هزاره چهارم ق.م. اتفاق افتاده سفالگران ابتدا از چرخهای کند گردش یا بطئی استفاده کرده و سپس به چرخهای پرسرعت و تند گردش که امروز نیز مورد استفاده کارگاههای سفالگری سنتی است دست یافتند.
فهرست مطالب:
مقدمه 2
سفال 4
تاریخچه هنر سفالگری در ایران 9
دورهٔ اشکانیان 12
دورهٔ ساسانى 13
دوران اسلامى 15
دوران سلجوقى 18
ماده اولیه و فن كوزه گری 19
كارگاه و كوره 22
نقش كوزه، انواع آن و سفالینه های دیگر 24
كوزه گران و موقعیت اجتماعی آنان 24
كاربرد های مختلف كوزه 25
سفالگـری پـیش از اسلام 26
سفالگـری بعـد از اسلام 30
منابع و مآخذ 36